Translated by Roderich L. Teriote.
Chapter I
1. Kon ako ang patuohon, Honoratus, nga ang eretico ug ang tawo nga motuo sa mga eretico usa ug susama lamang, angay gayod ako nga mo-sulti ug mo-sulat kabahin niini. Karon, sa tinuod, adunay dako nga kalahian niining duha. Ang eretico, sa akong opinyon, siya mao kinsa alang sa pangagpas nga tawnhanon, ilabina sa himaya ug dungog, mopasiugda o mosunod sa sayop ug bag-o nga opinyon. Apan siya kinsa motuo niining matang nga tawo nalingla lamang sa usa ka hulagway sa kamatuoran ug pagka-diosnon.Ubos niining maong kahimtang, dili ko buot nga magpaka-buta-bungol kabahin sa akong mga panlantaw sa pagpangita ug pagkupot sa kamatuoran. Ug sayod ka sa akong panghinamhinam niini sukad pa sa akong pagkabatan-on. Apan ang kamatuoran halayo sa mga salabutan sa mga dautan nga mga tawo kinsa, nagpatuyang sa mga butang nga kalibutanon, nasayop sa ilang paghunahuna nga kadto lamang mga butang nga masinati sa lima ka galamhan mao ang mga butang nga tinuod. Ang mga hulagway nga ilang masayran pinaagi niining maong galamhan mao lamang ang ilang pagalantawon bisan pa man og adunay mga kamatuoran nga dili makaplagan sa mga galamhan, ug, sumala sa ilang sayop nga sukdanan nga gipadayag niining maong mga imahen, ilang giisip nga makatugkad sila sa halawom nga misteryo sa kamatuoran. Walay mas sayon pa, pinalangga nga higala, gawas dili lamang sa pagsulti kon dili usab sa paghunahuna nga ang kamatuoran nakaplagan; apan, sayod ako sa tumang kalisod nga imong mahi-amgohan gikan niing akong sulat. Nga kini magmapuslanon alang kanimo, o nga dili – sa unsa mang paagi – makapaut-ot kanimo, mao ang tuyo ug tumong sa akong mga pag-ampo sa Ginoo. Ug ako nagmalaumon nga kini mao unya ang dangatan, sa ingon sayod ako nga kining akong diniyos nga pagsulat walay bahid sa bisan unsang pangagpas sa kawang nga dungog ug walay pulos nga pagpasigarbo.
2. Mao, sumala pa man, ang akong tuyo nga ipamatuod kanimo, kon mahimo, nga ang mga Manicheo nagpanamastamas ug nagbiay-biay kanila kinsa, nagasunod sa mga nagdumala sa Katolikanhong pagtuo, sa dili pa nila masud-ongon ang kamatuoran nga gipangita sa putli nga salabutan, nga, pinaagi sa pagtuo, giligdong ug giaandam na daan sa Ginoo kinsa maoy molamdag kanila. Ug nasayod ka, Honoratus, nga walay laing hinungdan ngano nga kitang duha nalingla kanila kinsa kanunay nagasulti nga ang putli ug tiunay nga hunahuna, gawasnon sa mga anaay gahom, ilang dad-on ang mga sumusud-ong ngadto sa Ginoo ug ilingkawas gikan sa tanang kasaypanan. Kay, unsa pa man diay ang nakapalungtad kanako og dul-an siyam ka tuig, kanus-a niadtong higayona akong gitalikdan ang relihiyon nga sa akong pagkabata gitisok kanako sa akong mga ginikanan, aron sa pagsunod ug pagpamati, ilabina nga ang ilang gipanugyot makalisang apan tuo-tuo lamang, ug nga ang pagtuo daw gipalabi kaysa sa rason, apan sila, sa laing bahin, wala mopugos ni bisan kinsa sa pagsalig sa dili pa makapangita sa kamatuoran. Kinsa man ang dili malingla sa maanindot nga mga panaad? Ug may mas maanindot pa ba nga matang sa lingla sa usa ka tawo nga tinuoray nga nagpangita sa kamatuoran, ug gani mapasigarbohon nga makigsumpaki gayod sa mga maalamon? Usa ka tawo nga ingon niini ang ilang nakaplagan dinhi kanako, bisan nagdumili, apan daw sama sa karaan nga bino nga buot gayod imnon og panag-ambitan. Apan, sa makausa pa, unsay hinungdan nganong wala man gayod ako mokuyog kanila kon diin nagpabilin lamang ako nga usa ka Manunud-ong sumala pa sa ilahang sumbanan (aron dili mawagtang ang paglaum niining kalibutana inubanan sa iyang mga kalihokan), gawas na lamang nga akong nasayoran nga sila usab maayo kaayo mamulong sa pagpakigbisog sa mga batok kanila sama nga ilang gipamugos ang ilang kaugalingong mga tinuohan? Apan unsa may akong ikasulti sa akong kaugalingon kinsa daan na nga Kristyano Katoliko? Daw maugtas, ug gi-uhaw human niining mga panghitabo, ako nagpangita sa amoma sa nagmasuso kanako [ang Santa Inahan Iglesia], ug, naghilak ug nag-agulo, ako naningkamot makabaton og bisan gamay aron paglagsik kanako, aron mahi-uli kanako ang paglaum sa kinabuhi ug kasegurohan. Busa, unsa man diay akong ikasulti bahin kanako? Ikaw, kinsa dili pa usa ka Kristyano, nga kusog nga misalikway kanila, dili dali mosunod kanako nga imo silang paminawon og pakisayoran. Unsa pa may laing nakapalipay kanimo – hunahunaa kuno – gawas sa mga tinguha ug panaad sa mga rason? Apan tungod kay ilang gilalisan pag-ayo sa hataas nga panahon ang mga sayop nga mga walay nahibaloan – usa ka butang nga ulahi na nako nga na-amgohan nga bisan sa mga diutay lang og nahibaloan – kita nagahunahuna nga angay gyud nato nga barogan ang atong mga nakat-onan gikan kanila, tungod kay wala na man kitay nakita nga mas makabuhong pa kaysa kanila. Ug dayon ilang gibuhat kanato ang mga matang sa pagpangilad, sama sa mga manakopay og langgam pinaagi sa mga laang nga anaa dapit sa tubig. Kining mga tawhana ilang tipigan ang ubang bulho sa tubig niining dapita aron mailad gayod ang mga langgam sa pagduol sa laang, dili tungod kay gusto gayod nila, kon dili tinukmod sa panginahanglan sa tumang kauhaw.
3. Apan, nganong dili man nako tubagon ang akong kaugalingon nga kining mga maong matang sa panglimbong ug pangilad dali ra nga masakpan sa mga kaaway. Ang akong katuyoan nga gihunahuna mao ang pagpasidaan nga kining akong sulat mao ang pagsugpo sa ilang mga kalihokan, aron nga, sama sa giingon niadtong tawhana (Cicero), kon bisan ang mga gagmay nga abtanan buwagon pa gayod, nan magsumpaki gayod tanang mga butang, ang mga hinungdan, ang mga rason. Busa, pahunonga sila sa pag-ingon nga, daw usa gayod ka panginahanglan nga pagasultihon, kanus-a adunay usa ka Sumusud-ong sa hataas nga panahon, ‘ang kahayag nidan-ag na kaniya.’ Nakita mo, ikaw kinsa buot gayod nako nga ampingan (kay kon mahitungod lamang kanila wala kaayo akoy pagtagad) kon unsa ka kawang niining tanan ug unsa ka sayon ni bisan kinsa aron pagsalikway niini. Ug busa ang pakigsusi niini akong itugyan kanimo. Wala ako mahadlok nga isipon mo nga nalamdagan na ako sa kamatuoran sa dihang ako nahilambigit sa kinabuhi niining kalibutana, sa dihang ako nakasinati sa madulom nga paglaum diha sa akong maanyag nga asawa, sa nanghilabi nga katigayonan, sa kakawangan sa dungog ug uban pa nga makalaglag nga kalipay. Ug kining tanan (ug kini nasayoran na nimo), wala nako gi-undangan pag pangita ug gilaoman, hangtod nga ako nagpabilin nga tig Sud-ong kanila. Ni kining mga butang akong nakat-onan gikan nila, kay ako hugot nga nagatuo nga angay gayod kini isalikway. Apan ang pag-ingon nga ako gibiyaan na sa kahayag diha sa akong pagtalikod sa mga butang nga hulagway lamang ug pag atubang lamang sa mga butang nga kinahanglan aron mabuhi, apan nga ako naka-amgo ug misanag ang akong kalipay niadtong akong gihigugma kining mga butanga ug ako nahilambigit kanola, kini usa ka klase sa tawo kinsa, sa maayo nga pagkasulti, nagahatag og usa ka taphaw nga pagtagad niining mga butanga nga buot gayod niya nga pagahisgotan. Apan, gihangyo ko ikaw, atong atubangon kining mao nga katuyoan.
Chapter II
4. Nasayod ka pag-ayo nga ang mga Manicheo, sa ilang pagpangita og kasaypanan sa Katolikanghong pagtuo ug, labaw pa, sa ilang pagdaot ug paggun-ob sa Karaang Kasabutan, miaghat sa mga walay hibangkaagan kinsa wala gayod masayod kon unsa lamang ang mga butang nga angay tuohan, ug unsa kini, human kini makatuhop sa kinauyokan nga bahin sa pangisip sa tawo, sa ingon, maka pahilak og nagmasuso; ug tungod kay [sa Karaang Kasabutan] adunay mga butang nga makapahiubos sa mga kalag nga walay hibangkaagan og wala magpakisusi sa ilang angay mahibaloan (og kini mao ang labawng dako nga pundok), kining mga puntoha dali ra tubagon pinaagi sa mga kumon nga paglantaw, apan, sa laing bahin, dili sila sayon nga mapanalipdan sa kadaghanan tungod kay naglambigit man kini og daghan nga mga misteryo. Ang pipila nga labaw nga nasayod mahitungod niini nagmahilom lamang ug dili buot mopasundayag sa kadaghanan pinaagi sa debate, ug, tungod niini, diutay ra ang nahibalo gawas kanila nga nagmakisusi gayod. Mahitungod sa mapatuyangon, unya, kon diin and mga Manicheo mi husga sa Karaang Kasabutan ug sa Katoliko nga pagtuo, panggisayod gayod, ikaw akong gihangyo, kon unsa ang naka hasol kanako. Ug ako nanghinaot ug nagmalaomon nga kining akong isugyot kanimo imong pagadawaton sa susamang espirito diin kini sila akong gipaambit. Kay nasayod ang Ginoo (og diha kaniya dayag ang tanan nga anaa sa hunahuna ug konsyensya) nga ako mopasi-ugda niining butanga nga walay dautan nga katuyoan. Apan, sa akong pagpamalandong, angay kining pagadawaton aron pagpamatuod sa kamatuoran (ug alang niining maong katuyoan kita padayon nga mipuyo niing kinabuhia); ug sa walay sama nga pagmatngon, aron nga dili ako dali nga masayop nganha kanimo, apan sa tumang kalisod (dili sa pag sayon-sayon niini) paggunit atubangan kanimo ang matul-id nga dalan. Apan sa pagpaabot sa pagpaambit sa kaalam kuyog kanako, nagasalig ako nga Siya dili mobiya kanako, Kaniya kinsa ako linain gikan sa uban. Adlaw ug gabii ako naningkamot nga kanunay nga makasud-ong Kaniya, ug, sa mata sa akong kalag nga samdan, tungod sa akong mga sala ug sa akong pagpuyo, sa mga hasmag sa mga dautan nga opinyon, sagad dinuyogan sa mga luha akong naamgo ang akong kahuyang. Human sa madugay nga kangitngit ug pagkabuta, ang mga mata, nga talagsa ra nga nag buka, padayon nga mi-lingiw, mibalibad sa kahayag – nga maoy ilang gipangita – hilabina kon adunay mopadayag sa adlaw mismo. Mao kini karon ang nahitabo kanako, kay wala ako motalikod sa kamatuoran nga adunay halawom ug nag-inusara nga butang nga maayo alang sa kalag diin kini makaplagan pod usab sa salabutan, bisan kon sa mga agulo ug mga luha ako mokumpisal nga dili pa ako andam sa pagsud-ong niini. Apan siya dili mobiya kanako, kon ako dili magmalimbongon, kon ako makabig sa akong mga buluhaton, kon ako magmahigugmaon sa kamatuoran, kon ako mohatag-bili sa panaghigalaay, kon ang akong dakong kahadlok mao nga ikaw unya malingla.
Chapter III
5. Kadtong tanang kasulatan nga gitawag og Karaang Kasabutan gitugyan sa upat ka bahin alang kanila nga buot gayod masayod niini: sumala sa historia, sumala sa etiolohiya, sumala sa analohiya, ug sumala sa alegoriya. Ayaw hunahunaa nga ako dili kahibalo tungod sa akong paggamit sa mga pulong Gryego. Sa unang bahin, ako kining nakat-onan ginamit ang maong pinulongan, ug dili ko buot nga kini ipaambit kanimo gawas sa moang paagi nga kini ako nga nakat-onan. Ug unya imo pud unya nga masabtan nga kita walay mga pulong nga susama niini ang kahulogan. Kon ako lamang kining hinimo pinaagi sa pag ilis niini ngadto sa atong pinulongan, nan anang tungora ako wala gayod nakasayod niini, apan kon ako mogamit og circolokusyon, ako dili kaayo maglisod sa pakig-himamat kanimo. Ako lamang hangyo kanimo nga, kon sa unsa man gani nga paagi ako masayop, dili ako daw sama sa tawo nga tinukmod sa garbo ug banidad. Ang mga butang miabot kanato sumala sa historia, kon ang mga pagtulon-an nanggilabot sa mga gisulat o mga gibuhat ug unsay mga wala pa nahitabo, apan gisulat lamang daw sama kini humana; sumala sa etiolohiya, kon hatagan na og rason nganong kining mga butanga nabuhat o nasulti; sumala sa analohiya, kon kini ipakita nga ang duha ka Kasabutan, ang Karaan ug ang Bag-o, dili sukwahi sa usa’g–usa; sumala sa alegoriya, kon ang usa tudlo-an nga ang uban nga sinulat dili angay sabton sumala sa ilang mabasa, apan pinaagi sa usa ka hulagway lamang.
6. Kining tanan gigamit sa atong Ginoong Hesu Kristo ug sa mga apostoles. Kay niadtong hitaboa kon diin Siya ug ang iyang mga tinun-an gibadlong nganong nangutlo sa Adlaw nga Igpapahulay: ‘Wala ba kamo nakabasa,’ miingon Siya, ‘sa gibuhat ni David sa dihang gigutom siya ug ang iyang mga kauban? Misulod siya sa balay sa Diyos ug siya ug ang iyang mga kauban mikaon sa pan nga gihalad ngadto sa Diyos bisag supak sa Baload nga mangaon sila niadtong pan kay ang mga pari ra man ang gitugotan sa pagkaon niini?’ Apan sa etiolohiya nahisakop ang higayon kon diin ang mga nangutana Kaniya, niadtong gidid-an ni Kristo ang usa ka asawa sa pagpakigbulag tungod kay siya nakalapas, nga mi protesta nga si Moises mitugot sa kagawasan nga makigbulag pinaagi sa usa ka kasabutan: ‘Kini,’ miingon Siya, mitugot si Moises ‘tungod kay gahi man kamog ulo.’ Kay dinhi mihatag man siya og rason nganong sa iyang kaalam gitugotan ni Moises niadtong panahona. Apan kining sugo ni Kristo mitudlo kanato nga ang panahon dili na sama [sa panahon ni Moises]. Hago na kaayo ang pagpasabot sa kausaban sa panahon, nga gihan-ay sa maanindot nga kabubut-on sa Diosnong Amoma.
7. Karon, dugang pa, sa anlohiya, kon diin ang armoniya sa duha ka Kasabotan dayag gayod, nganong moingon man ako nga kadtong tanan nga gisulti ginamit ang kakayahan nga anaa sa mga Manicheo? Sila mismo nasayod kon pila sa ilang mga gisulti ang gipuno lamang sa Balaang Kasulatan pinaagi sa uban, wala ko masayod unsa, nga nagdaot sa kamatuoran. Kining mga pulonga alang kanako mahuyang kaayo, bisan pa man kaniadto nga usa pa ako sa mga Sumusud-ong kanila; ug dili lamang dinhi kanako, kon dili lakip pud (nahinumdom ako pag-ayo) dinha kanimo, ug kanatong tanan nga nagmatngon gayod sa mga butang sukwahi sa kadaghanan nga magtutuo. Apan karon, daghang mga butang nga kaniadto nakahasol kanako nga karon gipasabot ug gihan-ay na, ilabina mahitungod niadtong mga diskorso nga ila gayod nga gipanghambog, ug gipanindotan pa gayod pinaagi sa mga maanindot nga mga pulong kon diin, kon wala man gani mga kaatbang, dili na kinahanglan mag matngon pa.Ug kadtong tanan, alang kanako wala na silay nasulti nga labaw pa nga makaululaw, o aron sa lain pa nga pagkasulti, walay pulos ug huyang lamang, gawas niadto nga ang Balaang Kasulatan dili na tinuod, kay wala nay tinuod nga kopya nga mopamatuod niini. Kon sila ang pasultihon nga dili na gayod nila madawat ang Kasulatan sa iyang kinatibuk-an, tungod kay kini sinulat lamang sa mga tawo kinsa, ingon nila, wala magsulat sa kamatuoran, o dili ba kaha mibalibad diha sa ilang pagkamatarong o misulat nga masalaypon diha sa ilang pagkatawhanon. Kay kini man ang ilang gihimo mahitungod sa libro nga gitawag og Buhat sa mga Apostoles. Ug sa ilahang katuyoan, sa dihang ako usab naghunahuna niini, wala na gayod ako matingala pa. Tungod kay dili man ang kaalam sa tawo ang akong nasayloan, kon dili ang kakulang sa sakto nga salabutan. Kay kadtong libroha adunay daghan nga mga butang nga pareha sa ilahang mga gidawat nga gani alang kanako dakong binuang nga kini dili dawaton ug gani ilakip pa hinuon sa mga bakak o gipuno lamang kon unsa man gani ang nakapasuko kanila. O, kon ang maong pinulongan tataw na man gani, sa ingon, nganong maghunahuna pa man sila nga kining mga butanga mas napamatud-an diha sa mga sulat ni San Paolo, o ngano diha man gayod sa upat ka libro sa Ebanghelyo? Ug, ako mas motuo na hinuon nga kining maong mga libro mas daghan og sulod, sa samang gidaghanon, nga ilang giisip nga masalaypon nga pinuno lamang kaysa sa libro sa mga Buhat naghilakip niini. Apan, sa walay pagduhaduha, sa akong pagtan-aw mao gayod kini ang kahimtang, ug nagahangyo ako kanimo nga tan-awon kining mga butanga uban kanako dinuyogan sa mapuypoy ug husto nga paghukom. Tungod kay nasayod ka nga ang mga Manicheo, naglihok nga mahilakip si Manicheo, ang ilang tig-pasiugda, sa pundok sa mga apostoles, miingon nga ang Espirito Santo, kinsa gisaad sa atong Ginoo nga iyang ipadala ngadto iyang mga Apostoles, miabot kanato pinaagi kaniya. Karon, kon ilang dawaton ang Buhat sa mga Apostoles kon diin tataw gayod ang hitabo sa pagkunsad sa Espirito Santo (cf. Acts 2:2–4), dili sila makakita og laing paagi aron pag ingon nga kini gipuno lamang sa maong libro. Matod pa nila, adunay mga naghimo og sayop sa balaan nga mga libro sa wala pa si Manicheo, ug sila nga naghimo og sayop mao kadtong mga tawhana nga naningkamot paglakip sa Baload ug sa Ebanghelyo. Apan kining mahitungod sa Espirito Santo dili sila makasulti, gawas na lamang, basin, kon ilang ingnon nga ang mga [nagsulat] mihimo og propesia ug gilakip sa ilang mga libro ang kasuguan nga ipagawas batok ni Manicheo, kinsa sa umaabot nga panahon siya mao ug moingon nga ang Espirito Santo gipadala pinaagi kaniya. Apan ang mahitungod sa Espirito Santo ato na lamang pagahisgotan sa laing bahin. Karon, mobalik kita sa akong una nga katuyoan.
8. Ako nagahunahuna nga husto ang akong pagpakita nga ang historia sa Karaan nga Kasabutan ug ang etiolohiya ug analohiya makaplagan sa Bag-o nga kasabutan; ang kulang na lamang ang alegoria. Ang atong Manunubos mismo ang migamit og alegoria nga gikan sa Karaan nga Kasabutan. ‘Ang mga katawhan niining panahona,’ miingon Siya, ‘nangita og ilhanan apan walay ihatag kanila gawas kaniadtong nahitabo kang Jonas. Sama nga si Jonas tulo ka adlaw ug tulo ka gabii didto sa tiyan sa dakong isada sa dagat, tulo usab ka adlaw ug tulo ka gabii ang Anak sa Tawo sa ilalom sa yuta’ (Mt. 12:39–40). Ug unsa may akong masulti mahitungod sa apostol nga si Paolo, kinsa usab sa iyang unang sulat ngadto sa taga Korinto misulti nga ang Esodo mismo usa ka alegoria sa umaabot nga mga Kristyano: ‘Mga igsuon, buot ko nga hinumdoman ninyo ang atong mga katigulangan nga gipanalipdan sa panganod ug milatas sa Dagat nga Pula. Pinaagi sa panganod ug sa dagat gibunyagan silang tanan ingon nga mga sumusunod ni Moises. Nagkaon sila ug pagkaon nga espirituhanon kay nanginom man sila gikan sa espirituhanong batoha mao si Kristo. Apan bisan pa niana wala kahimut-i sa Diyos ang kadaghanan kanila busa gilaglag sila ug nagkatag ang ilang mga lawas didto sa awaaw nga dapit. Kining tananmga pasidaan kanato aron gili kita magtinguha og dautan nga mga butang sama sa ilang gihimo ug dili magsimba sa mga diosdios sama sa gibuhat sa pipila kanila. Kay sumala sa giingon sa kasulatan, ‘Milingkod sila aron pagkaon ug pag-inom ug mitindog aron pagsayaw.’ Dili kita makighilawas ingon sa gibuhat sa pipila kanila busa nangamatay ang 23,000 kanila sulod sa usa ka adlaw lamang. Dili nato sulayan ang Ginoo, sama sa gibuhat sa pipila kanila busa gipamatay sila sa mga bitin. Ayaw kamo pagbagulbol sama sa mga gibuhat sa pipila kanila nga gilaglag sa Anghel sa Kamatayon tungod niini. Kadtong tanan nga nahitabo kanila nagsilbing mga panig-ingnan. Apan gisulat kini aron pasidan-an kita kay ania kita sa panahon nga hapit na moabot ang katapusan’ (1 Cor. 10:1–11). Aduna usab siyay nasuwat nga alegoria hain, sa pagkatinuod, angay gayod nato nga tan-awon kay mahitungod man kini [Manicheo] kanila nga kanunay mogamit niini sa ilahang pakig-lantugi. Kay ang maong Paolo nag-ingon ngadto sa mga Galati: ‘Ang kasulatan nag-asoy nga si Abraham adunay duha ka anak nga lalaki, ang usa anak sa ulipon nga babaye ug ang usa anak sa babaye nga gawasnon. Ang iyang anak sa ulipon nga babaye natawo sumala sa tawhanong paagi apan ang iyang anak sa babaye nga gawasnon natawo sumala sa saad sa Diyos. Mahimo nga sabton kini nga usa ka sambingay: ang duha ka babaye mao ang duha ka kasabotan. Ang usa si Hagar, ug ang iyang mga anak natawo nga ulipon. Siya ang nagrepresentarsa kasabotan nga naggikan sa bukid Sinai. Si Hagar mao ang bukid sa Sinai didto sa Arabia ug nag representar siya sa siyudad sa Jerusalem karon nga naulipon uban sa tanan niyang katawhan. Apan ang langitnong Jerusalem dili ulipon og siya mao ang atong inahan’ (Gal. 4:22–26).
9. Karon, sa ato pa, kadtong mga ilabihan ka dautan nga mga tawo, samtang ilang gipakawalay bili ang Balaod, ila kita nga gipugos pagdawat sa Kasulatan. Kini tungod kay ilang gipamatud-an ang panultihon nga sila mga suluguon ubos sa Balaod, ug kining katapusan nga punto ila gayod nga gipanghingusgan labaw sa uban: Kamo nga naningkamot nga isipon sa Dios nga matarong pinaagi sa pagtuman sa Balaod nahimulag hinuon kang Kristo ug sa grasya sa Dios (Gal. 5:4). Ato kini nga tuohan, ug kita wala naga-ingon nga ang Balaod kinihanglan gayod gawas kanila nga ang pagpangalagad makatabang pa. Tungod niini ang Balaod gipatuman gayod, nga ang mga tawo nga dili makabig sa paagi sa rason sa pagbiya sa mga kasal-anan mapugos sa pagsunod sa maong Balaod, sa ato pa, pinaagi sa mga butang ug ang mga dangatan nga makalilisang nga tataw kaayo bisan pa man sa mga boang. Ug kon ang grasya ni Kristo magalingkawas na unya kanato gikan niini, dili niya laglagon ang maong Balaod, kon dili magakabig kanato sa pagsunod niini diha sa gugma, dili aron mahimong ulipon diha sa kahadlok sa maong Baload. Kini mismo grasya, sa ato pa, usa ka bendisyon, nga sila kinsa anaa gihapon sa kaulip-nan ubos sa Balaod wala maka amgo nga gihatag na kanila. Si Pablo husto gayod sa pagsulti batok kanila nga mga gahi og ulo kay wala man sila motuo nga gipalingkawas na sila pinaagi ni Kristo Hesus atong Ginoo gikan sa kaulip-nan niadto nga, sa sinukod nga panahon, sila gipa-ubos sumala sa maangayon nga pagpatuman sa Ginoo. Busa kadtong giingon sa maong apostolo: Busa ang Balaod maoy nagdumala kanato hangtod sa pag-abot ni Kristo (Gal. 3:24). Iyang gihatagan og tigdumala nga makahadlok, kanus-a human niini iyang gihatagan og agalon nga higugmaon. Ug gani, niining maong mga tulumanon ug kasugoan sa Baload nga karon dili na husto nga gamiton pa sa mga Kristyanos, sama sa sabado o sa pagtuli o sa pagsakripisyo o sa bisan unsa pa man nga susama niini, kining maong halawom nga misteryo nagpasabot sa tagsa-tagsa ka matuohon nga tawo nga naka-amgo nga wala nay kakuyaw nga labaw pa gawas sa pagdawat sa tanan nga gisulat sumala sa iyang kahulogan nga tataw lamang, sa ato pa, sumala sa matag pulong nga gisulat, samtang wala nay laing pa nga mas maka-ayo sa tawo gawas sa usa ka padpadayag sumala sa espiritu. Ug busa adunay panugilon nga nagkanayon: Ang sinulat nga balaod nagpahamtang sa kamatayon apan ang Espiritu naghatag og kinabuhi (2 Cor. 3:6); ug usab: Dili sila makasabot kay hangtod niining adlawa ang ilang mga salabotan gitaptapan gihapon sa maong taptap samtang magbasa sila sa mga basahon sa daang kasabotan (2 Cor. 3:14). Ang butang nga makapababag sa pagsabot kon kinsa si Kristo, dili ang Daan nga Kasabutan, hinunoa ang iyang taptap; nga pinaagi ni Kristo kini unta masabtan ug, sa ingon, mabutyag sa tanan, kadtong kamaturan, nga kon wala si Kristo, madulom ug gitabunan pa. Ug dayon, aron kini maseguro, ang maong apostol midugang: Apan sa dihang ang tawo modulo sa Ginoo, kining maong taptap matangtang (2 Cor 3:16). Apan wala siya miingon nga “ang Balaod wagtangon” o “ang Karaang Ksabutan.” Kini sila, sa ato pa, wala wagtanga pinaagi sa grasya sa atong Ginoo nga daw sama sila nagatago og mga butang nga walay bili; hinunoa, gitantang ang taptap nga nagatago sa mga maanindot nga mga butang. Kini mao ang pagtagad nga gisunod kanila nga nagatuon pag-ayo ug matuohon, dili biaybiay ug pagpatuyang, sa pagpangita sa kahulogan sa nahisulat sa Balaang Kasulatan. Adunay maampingon nga pagpakita sa han-ay sa mga butang, ug sa mga hinungdan sa mga buhat ug mga pulong, og sa armonia sa Karaan ug sa Bag-o nga Kasabutan, aron pagklaro nga walay bisan sa gamay nga butang ang makaplagan nga sukwahi ang kahulogan. Ug mahitungod sa mga sambingay, adunay daghan kaayo nga kapuno ang makaplagan nga kon ang mga alegoriya, kon sabton, magatukmod sa pagpa-angkon nga alaot kadtong mga tawo nga maglaglag kanila imbis sa pagkat-on gumikan kanila.
Chapter IV
10. Apan sa pagkakaron, sa pagsaylo sa kalawom sa kahibalo, tugoti ako sa pagsugyot kanimo sama sa akong nakita nga angayan nga pagabuhaton alang sa akong duol nga higala, kana, kutob sa akong mahimo, dili kutob sa akong nahibaloan gikan sa mga tawo nga maalamon. Adunay tulo ka mga sayop kon diin ang tawo makahimo niini diha sa ilang pagbasa sa basa sa bisan unsa. Ako kini nga pagahisgutan matag usa. Ang una mao ang paghunahuna nga kadtong dili tinuod giisip nga daw husto, bisan pa man nga ang nagasulat gahunahuna sa sukwahi niini. Ang ikaduha, wala kaayo makatag apan sama ra gihapon sa ingon ang iyang pagkasayop, mao ang paghunahuna nga kadtong dili tinuod giisip nga daw husto ug sa ingon kini tungod kay gihunahuna nga ang nagasulat niini mao usab ang buot ipasabot. Ang ikatulo mao ang paghunahuna nga adunay kamatuoran gikan sa sinulat sa usa, bisan pa man nga ang nagasulat niini wala man gani makasabot. Niining bahina, diutay ra ang makutlo niini; kay, kon ang usa mo suta gayod niini, dinhi makab-ot ang tiunay nga katuyoan sa pagbasa. Usa ka hitabo mahitungod niini mao nga adunay usa ka tawo nga pa sultihon ug patuohon nga si Rhadamanthus modungog ug mohukom sa mga kaso sa mga minatay tungod kay siya nakabasa man sa sugilanon ni Maro (nga sinuwat ni Vigil, Aenid 6.566-569). Kining maong tawhana sayop sa duha ka bahin: sa unang bahin, kay siya nagatuo sa usa ka sugilanon nga dili angay tuohan, ug usab dili angay hunahunaon nga ang nagasulat niini nagatuo gayod sa ingon. Sa ikaduhang bahin makita niini nga kaso: Kon, tungod kay si Lucretius (usa ka tinun-an ni Epicurus) nagasulat nga ang kalag hinimo sa mga atoma ug nga human sa kamatayon kini mahanaw, bisan kinsa ang makahunahuna niini nga kini tinuod ug angayan gayod nga tuohan. Tungod kay usa gayod siya ka masalaypon kinsa, mahitungod sa usa ka butang nga bililhon, magapugos sa kaugalingon sa pagtuo nga sakto ang butang nga sayop, bisan pa man si Lucretius, kinsa pinaagi sa iyang libro siya na lingla, anaa niini nga opinyon. Kay unsa pa may bili alang niining tawhana nga makaseguro sa mga opinyon sa usa ka magsusulat kon siya naka pili na dili sa usa kon diin siya makaikyas sa kasaypanan, kon dili sa usa kon diin siya mahisalaag? Ang ikatulo mahimong pagahisgutan pinaagi niini: Kon, human sa pagbasa sa usa ka yugto sa iyang sinulat kon diin iyang gidayeg ang continensya (W.J. Oates, The Stoic and the Epicurean Philosophers), bisan kinsa adunay katungod nga panghingusgan nga si Epicurus mitan-aw gayod sa mga birtudes isip kahingpitan sa tanan nga kaayo, ug kini, busa, gawasnon sa kasaypanan. Unsa ba kadako ang sayop nga gipahatang ni Epicurus niining tawhana, bisan pa man ang maong tawo nagatuo nga ang kahingpitan sa kaayo mao ang lawasnon nga kalipay? Kay ang tawo wala man mobugti sa iyang kaugalingon aron pag dawat niining maong pagtulon-an, ug wala nay lain nga makapalipay pa ni Epicurus gawas nga sa paghunahuna nga gawasnon siya sa tanang matang sa sayop nga mga opinyon. Kining sayopa dili lamang tawhanon, kon dili sa makdaghan usa ka sayop nga angay gayod sa usa ka tawo. Kon ingnon nato nga nay mo sulti nako nga ang akong higala nga hinigugma siya, karon gibangas na, nakasulti atubangan sa kadaghanan nga ang pagkabatan-on og pagkamasuso ilabihan ka nindot nga iyang gipanaad nga kini buot niya nga pagapuy-an pagusab; ug ingnon ta nga dayag gayod kaayo kini nga makaululaw kaayo kon kini dili paga-angkonon. Nan dili ako takus mo sulti batok niini, kon kinahanglanon man gani, kon ako naghunahuna nga, sa pagsulti niini, ang iyang buot ipasabot nga nindot kaayo ang kinabuhi sa usa ka tawo nga limpyo pa og salabutan og sa ingon nga kahimtang wala pa nakasinati sa mga kahuyangan kon diin ang tawo gipalibotan niini, ug kon tungod niini ako gayod siya nga pagahigugmaon pa, labaw pa sa akong paghigugma niya kaniadto, bisan pa man kon ang tinuoray gayod niya nga gikawilihan kaniadto mao ang mga kagawasan sa pagduwa ug pagkaon ug walay mga tulomanon? Ingnon nato nga namatay siya human nako kini madungog, aron dili gayod ako makapangutana kaniya kabahin sa iyang gipamati mahitungod niini. Aduna bay mga tawo nga maglagot kanako tungod sa akong pagdayeg kaniya pinaagi sa akong mga nadungog? Bisan pa man ang husto nga kritiko dili magduhaduha sa pag-uyon sa akong opinyon ug katuyoan nga ako nalipay sa iyang pagka limpyo og salabutan, ug, kon siya itandi man gani sa lain, ako nga palabihon ang pagdawat sa pagduda bisan pa man kon ako unta maka hunahuna og dautan.
Chapter V
11. Ang maong mga kahimtang ug mga kalainan makahatag og kausaban sa pagbasa, niining bahina tugoti ako pag hisgot mahitungod sa pagsulat; pareha lamang ang gidaghanon sa mga rason. Kay, kon dili man gani nag sulat ang manunulat aron maka salapi; o ang duha [ang pagsulat ug ang pagbasa] gihimo nga walay bayad; o ang nagbasa makasabot kon adunay bayad, samtang ang nagsulat misulat nga sukwahi niini. Niining tulo ka kahigayonan, wala akoy mabasol sa una, ug mahitungod sa katapusan ako wala nay ikapagpanggilabot pa niini. Kay, dili nako mabasol ang tawo kinsa dili masalaypon kon ugaling dili matarong ang pagsabot sa iyang gisulat, ni mabasol ang tawo nga nibasa wala maka kita sa kamatuoran, hangtod nga akong makita nga wala dautang tumong alang sa mga nagbasa niini.Usa ka klase, busa, nakasugat og tumang pag-uyon, ug kini, sa ingon, tiunay nga walay sayop, nga diin nahisulat ang mga maayong butang, ug usab nadawat sa hustong kahulogan sa magbabasa. Ug gani pa gayod kining maong matang mahimo pa nga bahinon sa makaduha, tungod kay walay man gayod niya gibiyaan ang sayop. Tungod kay sagad nga mahitabo nga, kon ang nagsulat nasabtan gayod, ang nagbasa maksabot pud gayod, apan sa lahi nga paagi, usahay labaw pa gayod, usahay usab kulang, ug bisan pa man adunay nakat-onan. Apan kanus-a, mahitungod na gani sa pagtulon-an kabahin sa pagpuyo og kinabuhi nga matarong, pareha lamang ang pagsabot sa nagsulat ug nagbasa, adunay daghan nga mga butang nga tinuod, ug walay luna ang sayop. Sagad niining klaseha talgsaon lamang kon ugaling ang pagbasa maghisgot na og mga butang nga dili klaro; ni siya, sa akong opinyon, mabutyag sa husto, apan igo lamang tuohan. Kay, sa unsa ba nga ebidensya nga ako makaseguro nga ang katuyoan sa tawo, tagaw o patay, aron akong ipanumpa niini? Bisan pa man kon siya, sa iyang atubangan, pangutan-on adunay daghan gayod nga iya nga, kon siya matarong man gani, pagatipigan. Ako usab naghunahuna nga kining matanga manunulat diutay lamang og nasabtan mahitungod sa iyahang gisulat; apan siya giila gayod nga usa ka tawo nga matarong kinsa diha sa iyang mga sinulat iyang gilaraw ang kaayohan sa tibuok katawhan.
12. Busa, ako nanghinaot nga kining mga tawhana mosulti kanako sa unsa man nga paagi nila masulti ang daw sayop sa Simbahang Katolika. Kon ugaling sa unang bahin, usa kini ka bug-at nga panumangil. Apan ang gikinihanglan nga pagtubag niini wala gayod pangitaa, kay igo na man ang pagsulti nga ang atong pagpasabot dili mao sa maoy ila nga gihunahuna aron pagdaot kanato. Kon ugaling sa ikaduha nga bahin, seryoso apan dili sama sa una. Apan sila pagatubagon sa mao ra gihapon nga mga pulong. Kon ugaling sa ikatulo nga bahin, dili gayod diay kini tinuod nga sayop. Dali, busa, ug tan-awa ang Balaan nga Kasulatan. Nganong dili man gayod nila madawat ang Karaan nga Kasabutan? Kini ba sakto, apan wala lang gayod nato masabtan? Apan sila man usab ang dili gayod modawat niini. O ba kaha kini ni maayo ni dili maayo pagsabot? Ang atong tubag sa nag-una sakto. O, basin ba kaha, sila modugang pa sa pag-ingon: Bisan pa man kini masabtan sa sakto nga kahulogan, sayop lamang gihapon kini. Unsa pa man diay kini kon dili ang pagpalingkawas sa mga batok kanila kansa adunay panagbangil, ug pagahukman ang dugay ra nga namatay kinsa wala diha? Tinuod gayod, ako nagatuo nga ang mga balaan nga manunulat mihatag kanato sa tanang mga butang ug sila halangdon ug balaan man usab, ug ako nagatuo nga kadto sugo ug kabubut-on sa Ginoo nga isangyaw ug ipasi-ugda ang Baload. Ug (bisan diutay lamang ang akong nailhan niining mga libro) ako dali lamang makapasabot sa akong gituohan ngadto kanila nga adunay bukas nga salabutan ug gawasnon sa pagkagahi og ulo. Kini akong pagabuhaton kon ako imo nga hatagan og kahigayonan nga makatandog sa imong mga dalunggan ug salabutan. Apan kini kon mahimo nako. Dili ba igo na alang kanako sa pagka-karon, sa unsa man gani nga kahimtang, nga wala na gayod mailad?